บ้านห้างสมัยรัชกาลที่ 5 (หรือบ้านห้าง ร.5)ตั้งอยู่หมู่ 6 ตำบลนครชุม ใกล้กับวัดสว่างอารมณ์ เป็นบ้านไม้สองชั้นเก่าแก่

ตามตำนานแห่งการทำไม้ของพะโป้ ณ ป่าคลองสวนหมาก ซึ่งเป็นป่าไม้สักที่สำคัญของเมืองกำแพงเพชร อาคารไม้ 2 ชั้นนี้ ชั้นล่างจะสูงกว่าบ้านทั่วไปและยกพื้นพ้นดินขึ้นมามากกว่า 1 วา โดยสร้างด้วยไม้สักเกือบทั้งหลังในรูปแบบไทยผสมตะวันตก ประตูเป็นไม้ฉลุลายอย่างละเอียดและประณีต ส่วนระเบียงชั้นบนบริเวณเชิงชายประดับด้วยไม้ฉลุลาย เสาชายคาและลูกกรงเป็นรูปแบบงานกลึง ดูอ่อนช้อยและสวยงาม

บ้านห้างฯหลังนี้ พะโป้ซื้อต่อมาจากพระยารามเจ้าเมืองกำแพงเพชรเพื่อใช้เป็นสำนักงานบริหารกิจการไม้ ควบคุมเส้นทางการชักลากไม้ออกจากป่าคลองสวนหมาก แล้วลำเลียงผูกเป็นแพ ล่องลงไปยังนครสวรรค์อันเป็นชุมทางการค้าไม้ที่สำคัญในเขตภาคเหนือตอนล่าง นอกจากเรือนหลังใหญ่แล้ว ยังมีเรือนบริวารอีกหลายหลัง มีโรงช้างและบ่าวไพร่อาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก ทั้งคนไทย มอญ ลาว และกะเหรี่ยง โดยแบ่งพื้นที่ทำกินและให้อาศัยอยู่บริเวณรอบๆบ้าน จึงปรากฎเป็นสถานที่ต่างๆ เช่น นาไทย นามอญ ฯลฯ ซึ่งใช้เป็นที่นาของบ่าวไพร่ ส่วนบ้านที่ใช้เป็นที่อยู่อาศัยของพะโป้นั้น ตั้งอยู่บริเวณปากคลองใกล้กับบ้านห้างฯ มีทั้งหมด 10 หลัง เป็นบ้านทรงไทย

ในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อครั้งที่พระองค์เสด็จประพาสต้นเมืองกำแพงเพชรในปี ร.ศ.125 (พ.ศ.2449) ก็ทรงมีพระราชหัตถเลขาไว้ว่า“เลยไปคลองสวนหมาก ในคลองนี้น้ำไหลเชี่ยว แต่น้ำใส เพราะเป็นลำห้วย ถ้าไปตามลำคลอง 3 วันจนถึงป่าไม้ ป่าไม้นี้ พระโป้กะเหรี่ยงในบังคับอังกฤษเป็นคนทำ”

และนักเขียนชื่อดัง ครูมาลัย ชูพินิจ บ้านอยู่ริมคลองสวนหมาก ผู้เกิดและเติบโตจากตำบลนครชุม แต่ไปมีชื่อเสียงในเมืองกรุงได้เขียนเป็นนวนิยายไว้ในเรื่องทุ่งมหาราช เมื่อต้นรัชกาลที่ 6 ประมาณ พ.ศ.2460 ว่า พะโป้ถึงแก่กรรมและตั้งศพไว้ที่ห้องโถงชั้นล่างของบ้านห้างฯเป็นเวลา 1 ปี ตลอดเวลาจะมีพระสงฆ์มาสวดศพทุกๆ 7 วัน ชาวกะเหรี่ยงจะพากันออกจากป่าเพื่อมาคารวะศพและทำการสวดตามพิธีของชาวกะเหรี่บง ทำให้เสียงสวดมนต์ดังอยู่คู่บ้านนานนับปี เมื่อครบกำหนดจึงได้นำศพไปทำพิธีฌาปนกิจที่วัดสว่างอารมณ์ ตำบลนครชุม

เมื่อสิ้นพะโป้ บ้านห้างฯและกิจการทำไม้ในป่าคลองสวนหมากก็ตกเป็นของบริษัทล่ำซำ และได้ใช้เป็นสำนักงานบริหารกิจการต่อมาอีกหลายสิบปี จนถึงยุคที่รัฐบาลประกาศยกเลิกการให้สัมปทานทำไม้แก่เอกชน บริษัทล่ำซำจึงปิดกิจการลง บ้านห้างฯจึงขาดการบูรณะนับแต่นั้นเป็นต้นมา

แว้บแรกที่เห็นบ้านหลังนี้ ความเก่าแก่และความทรุดโทรมสะกดสายตาทีมงานจริงๆ บางส่วนผุๆพังๆ บางส่วนก็เริ่มแตกหัก แต่กลับสร้างเสน่ห์ที่ละสายตาไม่ได้เลย ถึงแม้รูปลักษณ์ที่เหมือนไม่มั่นคง แต่ตอนนี้กลับยืนหยัดและทรงคุณค่ามากขึ้นท่ามกลางอดีตหลายอย่างที่กำลังมลายไป
บน – ภาพของบ้านห้าง ร.5 (หรือที่ชาวกำแพงเพชรเรียกว่า“บ้าน ร.5”)จากมุมไกลที่ตั้งเด่นอยู่เพียงลำพัง เราจะเห็นถนนในหมู่บ้านอยู่ด้านหน้า(ทางขวาของภาพ) ขณะที่รอบบ้านมีหญ้าขึ้นปกคลุมทั่วบริเวณ

ไปชมส่วนอื่นๆของบ้านห้างฯกันต่อ
ซ้ายบน – ด้านหน้าของบ้านห้าง ร.5
ขวาบน – ภาพนี้จะเห็นทั้งชั้นหนึ่งและชั้นสองของบ้านห้าง ร.5
ซ้ายกลาง – บันไดจากชั้นหนึ่งขึ้นไปชั้นสองของบ้านมีทั้งหมด 2 จุด (จากภาพ จุดนี้อยู่บริเวณด้านหน้า)
ขวากลาง – ด้านข้างของบ้านห้าง ร.5
ซ้ายล่าง – ด้านหลังของบ้านห้าง ร.5
ขวาล่าง – และมุมบ้านด้านหลังเริ่มมีวัชพืชเลื้อยขึ้นปกคลุม