งานนมัสการองค์พระธาตุพนมเป็นงานประจำปีในช่วงขึ้น 8 ค่ำเดือนสามจนถึงแรม 1 ค่ำเดือนสามตลอดระยะเวลา 9 วัน 9 คืน โดยวันแรกในช่วง 8 โมงเช้ามีพิธีอัญเชิญพระอุปคุตไปริมแม่น้ำโขงเพื่อให้นายอำเภอเป็นผู้นำพระอุปคุตลงสู่ใต้น้ำ แล้วนำขึ้นมาจากแม่น้ำโขงอีกครั้งเพื่อมอบให้ผู้ว่าการจังหวัด ตามด้วยขบวนแห่เครื่องสักการะองค์พระธาตุพนมจากหลายสถาบันและขบวนพระอุปคุตเพื่อนำไปประดิษฐาน ณ วิหารหอแก้วภายในวัดพระธาตุพนม

ระหว่างการแห่จะมีการโยนดอกไม้ เงิน ขนมจากผู้คนเพื่อเปิดทางให้พระอุปคุตด้วย เมื่อขบวนมาถึงวัดแล้ว ผู้ว่าราชการจังหวัดจะเป็นผู้อัญเชิญพระอุปคุตขึ้นสู่วิหารแก้ว (โดยแต่ละปี ปางของพระอุปคุตจะแตกต่างกันไป) จากนั้นจึงเป็นพิธีสวดทางศาสนา ซึ่งเหล่าพุทธศาสนิกชนจากทั่วสารทิศต่างก็เข้าร่วมขบวนแห่พระอุปคุตและมากราบไหว้องค์พระธาตุพนมอย่างเนืองแน่น ภายในวัดมีการแห่ผ้าห่มพระธาตด้วย

คำว่า“อุปคุต”ในภาษาบาลีแปลว่า“ผู้มีการคุ้มครองอันมั่นคง” โดยเป็นพระอรหันต์สำคัญรูปหนึ่งในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราชที่ทรงอิทธิฤทธิ์มาก ท่านชอบปลีกวิเวกตามลำพังอยู่กลางสะดือทะเล เรื่องชื่อเสียงของพระเถระรูปนี้เป็นที่รู้จักเพราะในครั้งที่พระเจ้าอโศกมหาราชทรงดำริที่จะฉลองพระสถูปเจดีย์ 84,000 องค์ทั่วทั้งชมพูทวีปเป็นเวลา 7 ปี 7 เดือน 7 วัน เมื่อสร้างเสร็จ และเพื่อไม่ให้มีอุปสรรคอันตรายใดๆเกิดขึ้นระหว่างการบำเพ็ญกุศล คณะสงฆ์ได้นิมนต์ท่านมาเพื่อคุ้มครองปกป้องภยันตรายที่จะเกิดขึ้น ครั้นถึงวันงาน พระเจ้าอโศกมหาราชพร้อมขบวนมหาเสนาบดี อำมาตย์ และพ่อค้าประชาชนทุกหมู่เหล่าก็มาร่วมงานเฉลิมฉลองประโคมดนตรี ณ ลานพระมหาสถูปเจดีย์

ขณะเดียวกัน พญาวสวัตตีมารซึ่งเคยขัดขวางการตรัสรู้ธรรมของพระพุทธเจ้าในอดีตก็เข้ามาทำลายพิธี โดยบันดาลให้เกิดเหตุน่าสะพรึงกลัวต่างๆ แต่ก็ถูกพระอุปคุตใช้ฤทธิ์แก้ไขได้ทุกครั้ง ในที่สุดท่านก็เนรมิตสุนัขเน่าเต็มไปด้วยหนอนผูกติดที่คอพญามารไว้ พร้อมทั้งอธิษฐานไม่ให้บุคคลหรือเทพองค์ใดสามารถปลดเปลื้องพันธนาการนี้ได้ เมื่อพญามารไม่สามารถปลดเปลื้องเองได้ จึงเที่ยวขอความช่วยเหลือจากท้าวมหาราชตั้งแต่พระอินทร์ไปจนถึงท้าวมหาพรหม แต่ไม่มีผู้ใดช่วยได้เลย พญามารจำใจกลับไปหาพระอุปคุต ท่านจึงสั่งให้พญามารไปที่ภูเขา แล้วจะแก้ซากสุนัขเน่าออกให้ แต่ต้องผูกติดกับภูเขาด้วยสายรัดประคดของท่านแทน พร้อมกำชับให้พญามารอยู่จนกว่างานฉลองพระสถูปเจดีย์จะสำเร็จลง เมื่อครบกำหนดการ พระอุปคุตก็ทำการปลดเปลื้องพันธนาการออกจากพญามารให้

ด้วยเหตุนี้ การอัญเชิญพระอุปคุตขึ้นจากแม่น้ำโขงก็เพื่ออาราธนาท่านให้มาปกป้องชาวลุ่มแม่น้ำโขง ไม่ให้เกิดภยันตรายใดๆระหว่างงานนมัสการองค์พระธาตุพนมนั่นเอง นอกจากพิธีช่วงเช้าแล้ว วัดพระธาตุพนมยังมีผู้คนหลั่งไหลมานมัสการและทำบุญองค์พระธาตุพนมตลอด 9 วัน 9 คืนเพื่อความเป็นสิริมงคลด้วย อีกทั้งยังมีการนำข้าวสารอาหารแห้งและพืชผักทุกชนิดมาถวายต่อองค์พระธาตุพนม ซึ่งเรียกพิธีนี้ว่า“การถวายข้าวพีชภาค”


(ข้อมูลภาพประกอบ รออัพเดตอีกครั้ง)